Ψυχική Ανθεκτικότητα: Τι είναι και πώς μπορούμε να βοηθήσουμε το παιδί μας να την αναπτύξει

Η Ψυχική Ανθεκτικότητα αναφέρεται στην ικανότητα των ατόμων να προσαρμόζονται θετικά σε διάφορες καταστάσεις, παρά τις δυσκολίες ή αντιξοότητες που μπορεί να συναντήσουν στη ζωή τους.

Το συγκεκριμένο χαρακτηριστικό είναι πολύ σημαντικό, διότι σε περιπτώσεις επικίνδυνων καταστάσεων (π.χ. φυσική καταστροφή, πόλεμος κ.λπ) ή γενικότερων δυσκολιών (π.χ. οικονομική κρίση, ανεργία, σχολικός εκφοβισμός στα παιδιά κ.λπ) είναι εκείνο το στοιχείο που θα βοηθήσει το άτομο να διατηρήσει τη ψυχική του ισορροπία και να μπορέσει επομένως να "επιβιώσει" από την κατάσταση αυτή, χωρίς να επηρεαστεί αρνητικά.

Ωστόσο, λόγω του ότι η Ψυχική Ανθεκτικότητα δεν είναι ένα σταθερό χαρακτηριστικό, είναι πολύ σημαντικό να λαμβάνονται υπόψη τόσο οι παράγοντες που μπορεί να δράσουν προστατευτικά όσο και οι παράγοντες επικινδυνότητας που συνδέονται με αυτό. 

Στην περίπτωση των παιδιών και εφήβων οι προστατευτικοί παράγοντες χωρίζονται στους ατομικούς, οικογενειακούς και περιβαλλοντικούς. 

Οι ατομικοί προστατευτικοί παράγοντες αναφέρονται στα προσωπικά χαρακτηριστικά του παιδιού που μπορεί να συμβάλουν στη θετική του προσαρμογή, όπως είναι για παράδειγμα οι "καλές γνωστικές λειτουργίες", η "αίσθηση του χιούμορ" και η "θετική αυτοαντίληψη". 

Οι οικογενειακοί παράγοντες που μπορούν να δράσουν προστατευτικά είναι η ύπαρξη καλών σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας, το "καλό κοινωνικο - οικονομικό επίπεδο", η αποτελεσματική ενασχόληση των γονιών με θέματα που αφορούν τη μάθηση του παιδιού, το "οργανωμένο περιβάλλον" και γενικότερα η ύπαρξη θετικού κλίματος στο σπίτι. 

Τέλος, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν θετικά στην προσαρμογή του παιδιού αφορούν στις σχέσεις του παιδιού με το ευρύτερο περιβάλλον. Για παράδειγμα, πέρα από τις καλές σχέσεις με τους γονείς, εάν ένα παιδί διατηρεί καλές σχέσεις με τους συνομηλίκους του και ζει σε μια περιοχή όπου στη γειτονιά και την κοινότητά του γενικότερα, επικρατεί ένα θετικό κλίμα, υπάρχει ασφάλεια και παρέχονται στους πολίτες "υψηλού επιπέδου" υπηρεσίες , τότε αυτό μπορεί να συμβάλει θετικά στην Ψυχική Ανθεκτικότητα του παιδιού.

Οι παράγοντες επικινδυνότητας που είναι πιθανό να επηρεάσουν την ομαλή ανάπτυξη του παιδιού κι επομένως να το κάνουν λιγότερο ψυχικά ανθεκτικό μπορεί να είναι η χαμηλή αυτοεκτίμηση του παιδιού, η απουσία καλών σχέσεων με τους συνομηλίκους, η χαμηλή σχολική επίδοση, η ύπαρξη δυσκολιών στο οικογενειακό περιβάλλον (π.χ. κακές σχέσεις μεταξύ μελών της οικογένειας, φτώχεια, αρνητικό κλίμα κ.λπ.) και το μη υποστηρικτικό κοινωνικό δίκτυο.

Επομένως, προκειμένου να επιτευχθεί η ανάπτυξη της Ψυχικής Ανθεκτικότητας στα παιδιά και τους εφήβους, είναι απαραίτητο να γίνονται παρεμβάσεις, τόσο σε ατομικό επίπεδο, όσο και στο επίπεδο της οικογένειας, του σχολείου και της κοινότητας, οι οποίες θα στοχεύουν στην ενίσχυση των παραγόντων που μπορούν να δράσουν προστατευτικά και στον περιορισμό των παραγόντων επικινδυνότητας. 

Για παράδειγμα, σε ατομικό επίπεδο θα μπορούσε να δοθεί έμφαση στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των παιδιών και στην καλλιέργεια θετικών στάσεων προς τη ζωή, σε οικογενειακό επίπεδο, στόχο θα αποτελούσε η ανάπτυξη καλών σχέσεων μεταξύ των μελών της οικογένειας και η ύπαρξη ενός γενικότερου θετικού κλίματος, στο σχολικό πλαίσιο θα δινόταν έμφαση στην καλλιέργεια καλών σχέσεων μεταξύ των μαθητών, μέσω της ανάπτυξης ενός κλίματος αποδοχής και αγάπης, και στο επίπεδο της κοινότητας, θα μπορούσε να δωθεί έμφαση στην ανάπτυξη δομών που θα παρέχουν σημαντικές υπηρεσίες προς τα μέλη της κοινότητας και στην ενίσχυση του αισθήματος της ασφάλειας μέσα στην κοινότητα.

Συμπερασματικά, η Ψυχική Ανθεκτικότητα παίζει καθοριστικό ρόλο στη ψυχική ισορροπία και προσαρμογή του ατόμου κι επομένως είναι σημαντικό να γίνονται προσπάθειες από νωρίς στη ζωή του, που θα συμβάλλουν στην ανάπτυξη και προαγωγή του χαρακτηριστικού αυτού.

Βάσια Κρητιώτου
BA Ψυχολογία
MAΣχολική Ψυχολογία
MScΕιδικές Μαθησιακές Δυσκολίες / Δυσλεξία.

Πηγή: Χατζηχρήστου, Χ., Λαμπροπούλου, Α., & Αδαμοπούλου, Ε. (2012). Ψυχική Ανθεκτικότητα.